‘En toe sê ek vir Dok...’

’n Legende onthou: “Toe sit ek ná die tyd in die kleedkamer en hier kom Plantefol in en hy gee sy trui en kouse vir my. Dit is rugby vir jou.” Foto: Liza van Deventer

Hoeveel is julle in die 1960’s op toer betaal?

Op die boot het ons elkeen tien sjielings per dag gekry. Goeie vader, dit is R2 – nee, omtrent ’n rand per dag. Vrydae kry ons ons geld: 3 pond 10 sjielings. Kyk, met daai 1960’s-toer het Castle die bier geborg en Rothmans die sigarette, en ons was 11 ouens in die span wat gerook het. As ek nou aan Rothmans dink, begin ek sommer hoes.

Kom ons kyk sowat 50 jaar terug. Die Springbokke verloor in 1964 teen Frankryk in Springs in “die slegste wat die Bokke in menseheugenis gespeel het”. Wat het skeefgeloop?

Kyk, ons het swak gespeel, maar met alle respek – ek het groot pelle in Springs – ek dink nie Springs was gereed om iets soos dit aan te pak nie. Daar was probleme. Die mense boe, en as iemand die bal in die paviljoen in skop, hou die mense dit vas.

In ’n stadium het ek gehardloop en ek gee die bal te hard aan vir Jannie Engelbrecht, en dit het terug van hom gebons. ’n Fransman onderskep en gaan druk. Maar ons speel op Springs en ek speel vir die regte provinsie, so dis Jannie wat die fout gemaak het.

Dok Craven het ná die wedstryd nogal laat hoor wat hy dink . . .

Ja, sommer by die onthaal al het hy sy toespraak gebruik om ons te vertel wat hy dink. Dan kyk jy maar net so voor jou in die grond vas.

Dok was soms nogal neerhalend oor jou spel. Ná daardie wedstryd toe jy vir Noord-Transvaal teen die WP “ge-drop, ge-place en ge-score” het, het Dok glo gesê jy het net sewe minute van die wedstryd gespeel.

Ja, ek het daarna vir hom laat weet hy kan bly wees ek het nie 80 minute gespeel nie, want dan het ons hulle verder opgedonder.

Hy het jou wel later in sy wêreldspan ingesluit.

Ja. Toe Dok 80 word, word ek genooi en hulle sê ek moet die aand daar wees. Ek kan toe nie verstaan hoekom nie, want ek hoef mos nêrens te wees nie. Ek gaan toe maar dié Donderdag. Ek sal nooit daai aand vergeet nie. Kyk, Dok het van skilderye gehou, en die laaste een wat hulle daardie aand opgeveil het, was een met Dok se vyf gunstelingsportspelers. Dit was die sokkerspeler Pelé, die tennisspeler Chris Evert, Muhammad Ali, Gary Player en ek. Ek sê jou, ek het amper ge-crack. Dit is ’n ongelooflike erkenning.

Rugbyspeler van die eeu

Frik du Preez is relatief laat in sy loopbaan – in 1961 op 25-jarige ouderdom – die eerste keer vir die Springbokspan gekies.

Oor die volgende jaar het hy 38 toetse gespeel (en 49 ander wedstryde in ’n Boktrui).

Ofskoon hy nie uitsonderlik groot was nie, was hy ’n uitstekende lynstaanspringer en boonop baie vinnig en balvaardig. Hy kon, in die woorde van sy spanmaat Mof Myburgh, “drop, place en score”.

In 2000 is Du Preez as Suid-Afrika se rugbyspeler van die eeu aangewys.

1965 was ’n moeilike jaar vir die Springbokke. Hulle het sewe wedstryde op ’n streep verloor. Jy het eenkeer gesê ’n mens moenie te filosofies raak as jy verloor nie, miskien was die ander ouens net beter. Was dit so?

Partykeer, ja. Maar toe ons in ’65 teen Australië gespeel het – ek kan nie die skeidsregter se naam onthou nie – was daar geen manier dat ons daai toets kon wen nie.

Was hy onkundig of skelm?

Skelm. Die eerste toets teen die All Blacks het ons net 3-6 verloor, maar toe het die skeidsregter ’n besering opgedoen en die lynregter het oorgeneem, en dit help nie veel dat hy slegter as die skeidsregter was nie. Nieu-Seeland was goed daai jaar, maar ons het hulle darem in die derde toets geklop.

Daardie toets het nie goed begin nie. Teen rustyd was julle 6-15 agter. Wat was die draaipunt?

Ek dink ons het net aangehou spéél. As ek nou terugdink: Die laaste toets was die een wat ons moes wen, maar ons het 3-20 verloor. Ek sal die pak vat vir daai een.

Ons het ’n strafskop gekry en die All Blacks stap almal terug, en ek tik die bal en begin hardloop. Ek gee die bal vir Mannetjies Roux, en toe hy dit uitgee, onderskep hulle en gaan druk onder die pale. As óns daai drie gedruk het, het ons die wedstryd gewen. Dis maklik om dit nóú te sê, maar die grond was droog, en toe ons agterlyn die eerste keer bal kry, was Mannetjies deur die gaping.

Die Franse kom toer in 1967 en jy word ge-drop vir die eerste drie toetse. Was dit beserings of ander omstandighede?

Ek lag nou eers ’n bietjie. Kyk, ons het destyds proefwedstryde gespeel en ek speel toe in die A-span. Die grap van daai proewe was dat jy voor die tyd ’n brief kry wat sê jy moet genoeg bagasie saamvat, want as hulle jou kies vir die Bokke, bly jy sommer agter vir die toetse. Ek het maar altyd ’n groot bek gehad en as die ouens daar loop, vra ek vir hulle: “Nou waarheen is julle op pad met daai groot tasse?”

Daai Woensdag is my naam nie op die Springboklys nie en toe vra almal vir my: “En waarheen is jý op pad met jou groot tas?”

1967: Alain, ça va bien? Die Franse heelagter Claude Lacaze help sy spanmaat Alain Plantefol om sy bewussyn te herwin nadat Frik du Preez hom op Nuweland geslaan het. Die telling was 6-6 en die Springbokke het die reeks 2-1 gewen. Foto: Argief

Jy word toe eers weer vir die vierde toets op Nuweland gekies. Daar was nogal ’n berugte voorval toe jy Alain Plantefol voor die hoofpaviljoen geslaan het. Wat was die aanloop?

Kyk, ek het nooit leer baklei nie. Ek het nie so grootgeword nie en ek was nie soos dit nie. In elk geval, ons speel en dié Plantefol, as jy spring dan gryp hy jou. Hy het gekarring en gekarring, die hele tyd. En toe ek weer spring vir die bal, gryp hy my om my lyf. Ek het omgedraai en hom op sy oog geslaan. Ek was baie kwaad. ’n Paar minute later blaas die eindfluitjie.

Wat vir my die wonderlikste is, toe sit ek ná die tyd in die kleedkamer en hier kom Plantefol in en hy gee sy trui en kouse vir my. Dit is rugby vir jou. Jis, dit was wonderlik vir my.

Daar was nie ’n tugkomitee of so iets in daardie dae nie?

Nee, maar ek kom toe by die onthaal en [die oud-Springbok] Salty du Rand – hy was ’n tawwe ou – kom na my toe en ek dink nou gaan hy my prys omdat ek vir Plantefol vasgevat het. Hy sê dis goed dat ek hom gemoer het, maar hoekom het ek dit nie al ná die eerste lynstaan gedoen nie?

Die Leeus in 1968. Jou duidelikste herinneringe van die reeks is seker jou drie op Loftus.

Dit was my beste Springbokdrie gewees, want dit was ál een wat ek ooit gedruk het.

Daardie drie, voor om die lynstaan, was dit ’n beplande beweging?

Ons het dit altyd probeer en hy het net een dag gewerk en dit was daai dag teen die Leeus. Nooit weer nie.

Twee weke later toe speel ons vir Noord-Transvaal teen Noordwes-Kaap op Upington en ons probeer dieselfde ding weer.

Toe ek voor om die lynstaan kom, tackle twee ouens my dat ek nie weet waar ek is nie. Toe ek my oë oopmaak, sê hulle vir my: “Ons wag al twee weke vir jou!”

Die 1969-betogertoer na Brittanje was rampspoedig. Julle kon nie teen enige van die tuisunies wen nie, en toe moet julle die All Blacks – vyf jaar onoorwonne – hier pak.

As jy teen Nieu-Seeland speel, is dit net ’n ander storie. Deesdae, as jy teen Italië ’n drie druk, dan omhels hulle mekaar. Hulle sê mos die omhelsery is eintlik vir die aand.

Kyk, ek het nog altyd ’n gly daarin gehad om iemand te kry om jou te motiveer. As jy nie jouself kan motiveer nie, moet jy nie rugby speel nie, veral nie teen Nieu-Seeland nie.

Maar het julle ingegaan met die wete dat julle hulle kan klop?

Ja, ons het net geglo in onsself. Daardie eerste toets het ’n klomp goed opgelewer. Joggie Jansen het die ding aan die brand geslaan.

Joggie is beroemd vir daardie plettervat op die Kiwi-losskakel Wayne Cottrell, maar hy was veel meer as net ’n plettervatter.

Die interessante storie was – jy moet eintlik met Joggie self praat. Mannetjies Roux was sy hero en nou speel hy skielik saam met hom. En Mannetjies sê vir hom: “As ons nou daai bal kry, gaan ek jou deur die gaping sit.” Mannetjies kry die bal en hy sit vir Joggie deur die gap. Joggie stamp ’n ou af en hy gaan binnetoe en hy score – maar Joggie moet dit eintlik vir jou vertel – nou’s almal bly en Joggie stap terug.

Mannetjies staan daar op die tientreë-stippellyn en Joggie wonder nou wat Mannetjies gaan sê, want dit was ’n móói drie. En jy moet verskoon vir wat ek nou gaan sê. Toe hy so by Mannetjies kom, toe sê hy vir Joggie: “Jy moet jou f—n oë oopmaak. Ek was langs jou.”

1970: Frik du Preez en die agtsteman Albie Bates duik die All Black-skrumskakel Chris Laidlaw in die eerste toets op Loftus Versfeld. Dié toets het twee onvergeetlike oomblikke opgelewer: Joggie Jansen se plettervat op die All Black-losskakel Wayne C

Die eerste toets was ook waar Wessel Oosthuizen die bekende foto van jou geneem het waar jy Chris Laidlaw duik.

Dis ’n goeie foto, maar dit laat dit erger lyk as wat dit was. ’n Rukkie nadat ek vir Laidlaw ge-tackle het, is hy van die veld af. ’n Bietjie harsingskudding opgedoen. Toe kom Sid Going op. Daai Going is ’n ander perd, fris gebou en laag op sy voete. Hy klop sommer dadelik vir Piet Greyling so aan die buitekant. Toe ek daar aankom, sê Piet vir my: “Jy moes nooit vir Laidlaw afgehaal het nie, dié nuwe ou is baie beter.”

Laidlaw is ’n baie nice ou. Hy was later ook Oxford se kaptein en toe wen hulle ons. Ek kon hom daardie dag net nie in die hande kry nie.

Jou herinneringe aan die rugbybaas Fritz Eloff?

Prof. Eloff is die eerste president wat rugby professioneel bestuur het in die amateur-era. Oor en uit. Dít is hoe ek hom onthou.

En jou ou vriend Mof Myburgh?

Ja, toe ons in Frankryk by die hotel se chalets aankom, was Mof vinnig binne en hy sê vir my ek moet kom kyk. Toe ek in is, maak hy die deur toe. In die kombuisie staan so ’n wit yskas en hy is vol drank. Mof sê ons moet baie selektief wees oor wie ons nooi, en toe gaan haal ek ’n paar ouens – Piet Uys, Gawie Carelse en so aan. Ons sluit toe die deur en ons roer hom. Dit is ’n Sondagmiddag en Fritz Eloff se chalet was langsaan. Ons het toe later Frans met mekaar begin praat sodat ou Fritz nie moet hoor dit is ons nie.

Die volgende dag kom ons weer in die kamer en Mof sê vir my: “Kom kyk hier, hulle het weer die yskas vol gemaak!” Dié keer nooi ons groter en ons maak daai yskas leeg.

Nou sit ons in die bus. Hier kom ’n ou en hy vra vir Fritz Eloff wie was in kamer 103. En ek en Mof sê dit is ons. Ou Fritz vra: “Liewe Here, wat het julle gemaak? Julle het hoeveel duisend frank uitgedrink.”

Hulle haal ons toe van die bus af. Van die ander ouens het toe darem kom sê hulle het ons gehelp met die yskas. Dawie de Villiers [die Bok-kaptein] het homself amper doodgelag.

Jou herinneringe aan Boy (“Looks at the scoreboard”) Louw en sy sêgoed?

Hy was nie goed met name nie. Hy het nie gepraat van Plantefol nie, hy het gesê ons moet daai Planteman regsien. Hy het my nooit Frik genoem nie, net Flip of Flippie.

Wie was die moeilikste ou teen wie jy gespeel het?

Hulle was almal moeilik, maar [die All Black] Colin Meads en sy broer Stan. Hulle het mos saam gespeel, maar Stan het net daar in Nieu-Seeland gespeel, want iemand moes na die plaas kyk. Hy was baie beter as Colin in die lynstaan. Stan het vir my gas gegee.

Dan was daar Benoît Dauga. Daar in Frankryk het hy my geëet in die lynstane, maar gelukkig was daar nie televisie nie, so die mense kon nie sien hoe gee hy my pak nie.

As jy nou terugkyk, wat is die grootste oomblik?

Toe ek gekies is vir die Springboktoerspan sonder dat ek vir Noord-Transvaal gespeel het. Daardie Saterdagaand luister ek nie eens na die spanne nie, ek het nog ’n meisie drive-in toe gevat. Ek hoor toe die ouens langs my begin hande klap, maar ek is te skaam om te gaan vra. Toe ek by die huis kom, sê hulle vir my: “Jy is nou ’n Springbok.”

Die onderhoud is in September 2014 gevoer.

Meer oor: Geld | Rugby

MyStem: Het jy meer op die hart?

Stuur jou mening van 300 woorde of minder na MyStem@netwerk24.com en ons sal dit vir publikasie oorweeg. Onthou om jou naam en van, ‘n kop-en-skouers foto en jou dorp of stad in te sluit.

Ons kommentaarbeleid

Netwerk24 ondersteun ‘n intelligente, oop gesprek en waardeer sinvolle bydraes deur ons lesers. Lewer hier kommentaar wat relevant is tot die onderwerp van die artikel. Jou mening is vir ons belangrik en kan verdere menings of ondersoeke stimuleer. Geldige kritiek en meningsverskille is aanvaarbaar, maar hierdie is nie ‘n platform vir haatspraak of persoonlike aanvalle nie. Kommentaar wat irrelevant, onnodig aggressief of beledigend is, sal verwyder word. Lees ons volledige kommentaarbeleid hier

Dinsdag

Woensdag

Donderdag

Vrydag

Saterdag

Sondag

Nog stories